Palata finansija (Narodni muzej) 128 godina spomenik kulture od velikog značaja
NARODNI MUZEJ ZRENJANIN
Prvi vlasnik: Ministarstvo finansija Austrougarske monarhije
Vreme gradnje: 1893. godine
Projektant: arh. Ištvan Kiš
Stil: akademizam (neorenesansa)
Restauratorski radovi: 2003. i 2004. godine
Dvospratna Palata finansija, sagrađena 1893. godine u vreme najživlje graditeljske aktivnosti u Velikom Bečkereku, jedan je od najznačajnijih objekata stilske arhitekture u gradu. Planove za njenu izgradnju potpisao je ugledni peštanski arhitekta, docent na tamošnjem Tehničkom fakultetu, plodan graditelj i teoretičar arhitekture Ištvan Kiš, opredelivši se za to vreme vladajuću arhitektonsku filozofiju istoricizma koja se bazirala na pedantnom prenošenju elemenata davno preživelih stilova. U pogledu Palate finansija, kao uostalom i u većini nama poznatih ostvarenja ovog autora, osnov graditeljskih inspiracija nalažen je u arhitekturi italijanske renesanse. Objekat je u velikoj meri sačuvao svoj prvobitni izgled. Od 1966. godine u njemu je svoj konačni smeštaj pronašao Narodni muzej.
Svojim brižljivo planiranim pročeljem, okrenutim Franc Jozef trgu, današnjem Trgu slobode, palata je dala pouzdan pečat izgledu južne strane glavnog gradskog trga, dok je svojom dužom sporednom fasadom, onom u Subotićevoj ulici, zajedno sa dvema školskim zgradama naspram nje, zaokružila jedan od likovno i istorijski najvrednijih gradskih ambijemnata. Fasada okrenuta Begeju, vizuelno korespondira sa ambijentom starog Kalvinskog trga na drugoj obali reke – zasigurno najliričnijim gradskim ambijentom čije je formiranje u vreme izgradnje ovog objekta tek započeto, da bi bilo dovršeno petnaestak godina kasnije izgradnjom monumentalne palate Pravosuđa.
Osnova građevine je, zahvaljujući terenu i zatečenoj urbanoj matrici, složena, neklasična, nepravilnog ćiriličnog slova «P» tako da je, zatvorivši parcelu sa tri strane, formirala unutrašnje dvorište, atrijum. Ostajući bez težišnog motiva na glavnoj fasadi, reprezentativnog ulaza,
Kiš pronalazi način da joj obezbedi primat. Na plitkom, centralno postavljenom rizalitu u visini prvog sprata projektuje balkon na snažnim konzolama, dok između pet polukružno završenih prozora drugog sprata postavlja slobodnostojeće skulpture, alegorije uspona Velikog Bečkereka krajem 19. veka. Skulpture, rađene u veštačkom kamenu, predstavljaju likove mladića, gotovo dečaka u gracioznim stavovima kontraposta. Svojim renesansnim duhom potpuno se uklapaju u dekor arhitektonske opne za koju su vezani. Zahvaljujući atributima koje nose u rukama čitamo ih kao simbole zemljoradnje, Industrije, Zanatstva i Nauke.
Restauratorski radovi:
U snažnom nevremenu koje je pogodilo Zrenjanin avgusta meseca 2003. godine, znatno su oštećni prozori i krov zgrade. Hitno su preduzeti svi neophodni radovi kako bi se zaštitila stalna postavka muzejskih predmeta. Izvedeni su obimni restauratorski radovi na obnovi krova, fasade i oštećenih skulptura. Tada je urađena i revitalizacija prizemnog dela muzeja, kada je taj prostor pretvoren u atraktivan i savremen izložbeni salon. Tom prilikom urađeni su novi drveni portali po uzoru na originalne, po merama Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Novog Sada.
Vesna Karavida
Dokumentacija Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture
izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture